Δημοσιεύτηκε στην έντυπη εφημερίδα Today Press
του Ανέστη Γερονικολάκη
Τις καταστροφικές πυρκαγιές που εκδηλώνονται σε εργοστάσια ανακύκλωσης από τον Μάιο, παρακολουθεί επισταμένως η Αστυνομία. Την ίδια ώρα, είναι γνωστή η από το 2024 έρευνα που διενεργεί η Ευρωπαία Εισαγγελέας αναφορικά με την ανάθεση έργων συνολικού ύψους 220 εκατομμυρίων ευρώ για την εγκατάσταση των λεγόμενων «Σπιτιών Ανακύκλωσης» στην Ελλάδα. Και όλα αυτά στην Ελλάδα του 2025, που βλέπει με το κιάλι τον στόχο της ανακύκλωσης 50% για το 2030.
Το θέμα της ανακύκλωσης δείχνει λοιπόν να έχει (κυριολεκτικά μιλώντας) και καπνό και… φωτιά. Τελευταίο περιστατικό πυρκαγιάς καταγράφηκε σε μονάδα του Αιγίου την περασμένη Δευτέρα, ενώ νωρίτερα – στις 21 Ιουλίου – είχαν καεί εργοστάσιο και αποθηκευτικός χώρος ανακυκλωμένων στον Ασπρόπυργο. Συνολικά σε Ασπρόπυργο και Σχιστό, η Πυροσβεστική έχει επέμβει μόνο φέτος επτά φορές, ενώ σύμφωνα με αναφορές, ερευνάται και πιθανή εμπλοκή Ρομά (και άλλων) σε περιστατικά εμπρησμού.
Πάντως, οι πυρκαγιές που ξεσπούν – συχνά νυχτερινές ώρες – σε εργοστάσια ανακύκλωσης στην Ελλάδα έχουν πάρει, σύμφωνα με φορείς της αυτοδιοίκησης, διαστάσεις «πανδημίας». Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχει επισημάνει μπαράζ πυρκαγιών σε Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών, αποθήκες και εργοστάσια της χώρας, με 25 περιστατικά από το 2018 μέχρι και τον Αύγουστο του 2020.
Τα «σπιτάκια»
Στο ζήτημα των ημερών – όπως προκύπτει από σειρά δημοσιευμάτων – αναδεικνύεται εκ νέου το θέμα με τα «Σπιτάκια Ανακύκλωσης» που έχουν κατακλύσει πλατείες σε όλη την Ελλάδα.
Για να το πούμε απλά και σε πέντε γραμμές, το ρεζουμέ της υπόθεσης –όπως εδώ και 2 χρόνια αποτυπώνεται ευρέως σε πλήθος δημοσιευμάτων- είναι το εξής: τα σπιτάκια φέρεται να αγοράστηκαν σε ιδιαίτερα υψηλές τιμές, της τάξεως των 300.000 ευρώ – ποσό αντίστοιχο με την αξία ενός διαμερίσματος σε παλαιότερες εποχές. Στον διαγωνισμό φέρεται να συμμετείχε μία μόνο εταιρεία, η ΤΕΧΑΝ, συμφερόντων των αδελφών Μούργου (ενώ φαίνεται πως συμμετείχε και η «μαμά» αμερικανική εταιρεία ENVIPCO, η οποία κατέθεσε κατά πληροφορίες ακριβότερη προσφορά κατά 2.500 ευρώ, οδηγώντας στην επικράτηση της προσφοράς της ΤΕΧΑΝ). Υπήρχε, κατά δημοσιεύματα, και ακόμη μία εταιρεία που – σύμφωνα με τα δημοσιεύματα – πουλούσε σπιτάκια σε αισθητά χαμηλότερες τιμές (περί τις 60.000 – 70.000 ευρώ), αλλά η προσφορά της δεν έγινε δεκτή.
Παλιότερο πόρισμα της ΕΔΕΛ (Επιτροπή Δημοσιονομικού Ελέγχου), του 2023, για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ανέδειξε πράγματι προβλήματα στην ανάθεση του συγκεκριμένου διαγωνισμού, κυρίως λόγω του υψηλού τιμήματος.
«Μεγάλο οικονομικό σκάνδαλο»
Τον Σεπτέμβριο του 2024, ο τότε βουλευτής και νυν πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, Σωκράτης Φάμελλος, αναφερόμενος στο πόρισμα της ΕΔΕΛ για τα «σπιτάκια ανακύκλωσης» της ΤΕΧΑΝ, έκανε λόγο – αυτολεξεί– για «μεγάλο οικονομικό σκάνδαλο στην ανακύκλωση, που έχει καταγγείλει συστηματικά ο ΣΥΡΙΖΑ τα τελευταία πέντε χρόνια».
Σε επίκαιρη ερώτησή του προς το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ανέφερε, μεταξύ άλλων, ότι:
«Ο έλεγχος της ΕΔΕΛ, ο οποίος πραγματοποιήθηκε μετά από αίτημα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κατέδειξε πολλαπλές και κραυγαλέες παραβάσεις του εθνικού και του ενωσιακού δικαίου…».
Ειδικότερα, ο ίδιος ισχυρίστηκε, αναφερόμενος στο πόρισμα, ότι:
- Ο διαγωνισμός περιλάμβανε φωτογραφική προκήρυξη με ατεκμηρίωτο προϋπολογισμό, ευνοώντας συγκεκριμένο τύπο μηχανήματος αξίας 300.000 ευρώ.
- Παραβιάστηκε η αρχή της διευρυμένης ευθύνης παραγωγού, καθώς τα σπιτάκια χρησιμοποιούνται για ανακύκλωση συσκευασιών – και όχι για άλλα ρεύματα αποβλήτων, όπως όριζε ο αρχικός διαγωνισμός.
«Αποτέλεσμα αυτού ήταν», υποστήριξε, «να χρησιμοποιηθούν δημόσιοι και ευρωπαϊκοί πόροι για εξοπλισμό που κανονικά θα έπρεπε να χρηματοδοτείται από τα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης μέσω εισφορών των παραγωγών».
Τα σπιτάκια της ΤΕΧΑΝ θα έπρεπε, δηλαδή, να κάνουν ανακύκλωση των υπόλοιπων αστικών αποβλήτων και όχι συσκευασιών, για να δικαιούται η εταιρία χρηματοδότηση από εθνικούς ή ευρωπαϊκούς όρους.
Βροχή καταγγελιών
Το θέμα επανέρχεται συχνά στη δημόσια συζήτηση, προκαλώντας αντιδράσεις τόσο για το κόστος όσο και για την αισθητική των κατασκευών – ανάλογα με τις ευαισθησίες του καθενός – καθώς πράγματι πρόκειται για μεγάλες υποδομές που καταλαμβάνουν πολύτιμο δημόσιο χώρο, ιδίως σε πόλεις όπως η Αθήνα.
Στο πλαίσιο αυτό, δεν λείπουν και οι αναφορές για τον ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Ελλάδος (ΣΑΔΑΣ) με ομόφωνη απόφασή του έχει καταγγείλει σοβαρές αυθαιρεσίες στον διαγωνισμό που προκήρυξε ο Δήμος Αθηναίων τον Αύγουστο του 2022, επί δημαρχίας Κώστα Μπακογιάννη, για την τοποθέτηση των λεγόμενων «Σπιτιών Ανακύκλωσης».
Όπως αναφέρει σχετικό ρεπορτάζ του bankingnews, τα κοντέινερ αυτά – σύμφωνα με τον ΣΑΔΑΣ – τοποθετήθηκαν χωρίς τις απαραίτητες άδειες σε δημόσιους χώρους (πεζοδρόμια, θέσεις στάθμευσης, ακόμη και πλατείες), στερώντας πολύτιμο κοινόχρηστο χώρο από τους πολίτες και ειδικά από τα παιδιά.
Ο διαγωνισμός προκηρύχθηκε για την τοποθέτηση 50 «γωνιών ανακύκλωσης» (μεταλλικά κοντέινερ επιφάνειας 18 έως 30 τ.μ.), και κατατέθηκε – σύμφωνα με τα στοιχεία – μία μόνο προσφορά, από την εταιρεία ΤΕΧΑΝ Συστήματα Περιβαλλοντικής Εναλλακτικής Διαχείρισης ΑΒΕΕ, η οποία και αναδείχθηκε ανάδοχος. Ο συνολικός προϋπολογισμός ανήλθε, κατά το δημοσίευμα, σε 18.259.000 ευρώ – δηλαδή 365.180 ευρώ ανά κοντέινερ.
Ποσά που «τρελαίνουν»
Τον Απρίλιο του 2023, το Υπουργείο Ανάπτυξης ανέθεσε στη Grant Thornton εμπειρογνωμοσύνη για την αποδοτικότητα επενδύσεων στην ανακύκλωση, με στόχο να εντοπιστεί η πλέον συμφέρουσα μέθοδος. Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, τα Πολυκέντρα Ανακύκλωσης εμφάνισαν την καλύτερη σχέση κόστους/οφέλους, υπερέχοντας κατά τουλάχιστον 4,1% σε σύγκριση με άλλες τεχνολογίες που είχαν αξιολογηθεί. Νεότερα δημοσιεύματα, κάνουν μάλιστα λόγο για πόρισμα της ΕΔΕΛ, που κοινοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2025, και το οποίο κατέληξε ότι η διαδικασία προμήθειας των Πολυκέντρων από τους ΦΟΔΣΑ τεκμηριώθηκε επαρκώς και δεν εντοπίστηκαν παραβάσεις ή αθέμιτες πρακτικές. Με δυο χρόνια… καθυστέρηση, πλήθος δημοσιευμάτων εμφανίζει τις τελευταίες μέρες και μια «άγνωστη» προσφορά της TOMRA SYSTEMS ASA, που άγγιζε τις 332.072 (συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ. Μια εταιρία όμως που φέρεται να είχε αποκλειστεί –κατά τα δημοσιεύματα- λόγω προβλημάτων στις εγγυητικές συμμετοχής που προσκόμισε.
Τα ποσά πάντως που έρχονται στο φως, γύρω από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα, αναμφίβολα «τρελαίνουν». Σύμφωνα με στοιχεία του ΓΕΜΗ –που δημοσίευσε πρόσφατα ο ιστότοπος mononews – η εταιρεία του Παναγιώτη και του Απόστολου Μούργου, η οποία είχε ζημίες 195 χιλ. ευρώ (καθαρά κέρδη προ φόρων) το 2013, και μόλις 38 χιλιάδες ευρώ κερδοφορία το 2014, είδε τα κέρδη της να εκτινάσσονται στα 25 εκατ. ευρώ, εννέα μόλις χρόνια αργότερα το 2023.
Τα «σπιτάκια ανακύκλωσης» συνέβαλαν πιθανώς σε αυτό το… οικονομικό θαύμα, αφού οι αριθμοί που διαβάζουμε δείχνουν μια διαδρομή από τα Ναδίρ στο Ζενίθ, από μια εταιρεία που ομολογουμένως «κινείται στο φως». Από το 2019, όταν εγκαινιάστηκε επίσημα από τον τότε πρέσβη των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ελλάδα, Τζέφρυ Πάιατ, η «Μονάδα Παραγωγής Μηχανημάτων Ανταποδοτικής Ανακύκλωσης» στην Ελλάδα, έως την πρόσφατη δράση της με τον Γιάννη Αντετοκούμπο.
Κακές επιδόσεις στον τομέα της ανακύκλωσης
Την ίδια ώρα, η Ελλάδα, απέχει πολύ από τον εθνικό στόχο να φτάσει στο 50% μέχρι το 2030. Μόλις μια πενταετία χρόνια πριν από το προκαθορισμένο ορόσημο το ποσοστό μετά βίας αγγίζει το 19%, όπως αποκάλυψε ο γενικός γραμματέας Συντονισμού Διαχείρισης Αποβλήτων του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Μανώλης Γραφάκος, στη συνεδρίαση του δ.σ. της ΚΕΔΕ παρουσιάζοντας τον εθνικό σχεδιασμό για τη διαχείριση των απορριμμάτων.
Ο γενικός γραμματέας του ΥΠΕΝ ανέφερε πως το 2019 το ποσοστό της ανακύκλωσης ήταν 16,9%, το 2023 ανέβηκε στο 18,1%, ενώ η εκτίμηση για το 2024 είναι ότι θα φτάσει το 19%. Πρόσθεσε, πάντως, πως ότι το 2020 άλλαξε ο τρόπος υπολογισμού των ανακυκλώσιμων αστικών αποβλήτων, κάτι που επηρέασε τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Ο ίδιος επισήμανε ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat για την ανακύκλωση, η Ελλάδα από 24η μεταξύ 27 χωρών το 2018, κατέλαβε το 2022 στην 18η θέση.
