Δημοσιεύτηκε στην έντυπη εφημερίδα Today Press
του Δημήτρη Καμπουράκη
Η Ευρώπη ετοιμάζεται να φορέσει στολή παραλλαγής και να αποκτήσει – επιτέλους – κοινή άμυνα. Μεγαλόπνοα σχέδια, εκατοντάδες δισεκατομμύρια σε επιδοτήσεις, δάνεια και κονδύλια για ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, κοινές επιχειρησιακές μονάδες, πανευρωπαϊκά ραντάρ και πανοπλίες made in Brussels. Κοινώς, το όνειρο του στρατηγού Ντε Γκωλ συναντά τον εφιάλτη του Ευρωπαίου φορολογούμενου, με ηθικό και φυσικό αυτουργό τον Τραμπ.
Και κάπου εδώ, όπως πάντα, ο Μεσανατολίτης ελέφαντας ξαναμπαίνει στο δωμάτιο. Η Τουρκία – χώρα του ΝΑΤΟ, αλλά όχι της ΕΕ – στέκεται στη γωνία, περιμένοντας να γλιστρήσει αθόρυβα στο ευρωπαϊκό στρατιωτικό πανηγύρι. Όχι ως πλήρες μέλος, βεβαίως, αλλά ως «στρατηγικός συνεργάτης». Στρατηγικός, γιατί κάθε φορά που ενοχλείται, στρατηγεί. Και συνεργάτης, γιατί κάνει μπίζνες παντού. Με τους πάντες.
Μόνο που υπάρχει ένα πρόβλημα. Μικρό, ασήμαντο για κάποιους, αλλά ενοχλητικά επίμονο για κάτι άλλους που λέγονται Έλληνες. Το casus belli.
Μιλάμε για εκείνο το χαριτωμένο ψήφισμα της τουρκικής εθνοσυνέλευσης που λέει ότι αν η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια – όπως δικαιούται από το διεθνές δίκαιο – η Τουρκία θα της επιτεθεί. Πόλεμος, δηλαδή. Και δεν είναι απλώς μια απειλή του καφενείου. Είναι θεσμική. Νόμιμη. Κυρωμένη. Και ανανεωμένη, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, με την ίδια προθυμία που κάποιος ανανεώνει το Netflix του.
Επιτέλους μια κόκκινη γραμμή
Η Ελλάδα λοιπόν, κάνοντας αυτό που σπάνια κάνει – δηλαδή πολιτική – αποφασίζει να βάλει το θέμα στο τραπέζι των Βρυξελλών. Με μια απλή ερώτηση:
«Πώς γίνεται μια χώρα που απειλεί με πόλεμο κράτος-μέλος της ΕΕ να ζητάει συμμετοχή στα αμυντικά ταμεία της ΕΕ;»
Η απάντηση που θα περίμενε κανείς, είναι ένα απλό «δεν γίνεται». Αλλά στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου η συνέπεια είναι δυσεύρετο είδος, η απάντηση είναι συνήθως: «Ας το συζητήσουμε, να το δούμε θεσμικά, να το ζυγίσουμε γεωπολιτικά, να μην ενοχλήσουμε κανέναν, να κάνουμε κι ένα summit στη Βαλέτα». Υπάρχουν βλέπετε και οι Γερμανοί που θέλουν την πολυπληθή αγορά της Τουρκίας, και η Μελόνι που κάνει μπίζνες με τον Ερντογάν, και οι Ισπανοί που κατασκευάζουν καράβια για τους Τούρκους.
Η ελληνική πλευρά, προς τιμήν της, αρνείται αυτή τη φορά να μπει στη γνωστή διαδικασία του «μην κάνουμε φασαρία». Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, σε μια σπάνια στιγμή διπλωματικής ωριμότητας, ξεκαθαρίζει ότι δίχως ξεκάθαρη και επίσημη άρση του casus belli, δεν πρόκειται να υπάρξει καμία τουρκική πρόσβαση σε ευρωπαϊκά αμυντικά κονδύλια ή προγράμματα. Έχει την δυνατότητα, η τελική ευρωπαϊκή απόφαση χρειάζεται ομοφωνία.
Το υπέροχο εθνικό μας χούι
Και σωστά το κάνει. Διότι αν δεχτούμε την τουρκική λογική, τότε αύριο μπορεί ο Ορμπάν να απειλήσει με πόλεμο το Βέλγιο αν του στείλει άλλον ένα πρόσφυγα, και να ζητάει χρηματοδότηση για drones. Βεβαίως, οι υπόλοιπες ελληνικές πολιτικές δυνάμεις, δεν δείχνουν διατεθειμένες να συμφωνήσουν σ’ αυτή την εθνική στρατηγική. Κατά το συνηθισμένο εθνικό μας χούι, θα βρουν και εδώ πεδίον δόξης λαμπρό για αντιπολιτευτικές κορώνες και εθνικοπατριωτικούς μαξιμαλισμούς.
Ήδη ο Ανδρουλάκης είπε ότι δεν πρέπει να κάνουμε τέτοιο δώρο στην Τουρκία, διότι μπορεί να αποσύρει προσωρινά το casus belli κι αφού μπει στην Κοινή Ευρωπαϊκή Άμυνα να το επαναφέρει. Σύμφωνοι, αλλά κατά την ίδια λογική δεν συμφωνείς ποτέ με κανέναν τίποτα, διότι στην συνέχεια μπορεί να αλλάξει γνώμη.
Βέβαια, τα πράγματα περιπλέκονται. Διότι η Τουρκία – το ‘χει αυτό – παίζει σε πολλά ταμπλό. Ένα απ’ αυτά ήταν μέχρι πρότινος και το Ισραήλ. Μέχρι που ήρθε η Γάζα και η Άγκυρα αποφάσισε να σταθεί στο πλευρό της Χαμάς, κατηγορώντας το Ισραήλ για γενοκτονία, διακόπτοντας διπλωματικές σχέσεις και καταγγέλλοντάς το στη Χάγη. Το Ισραήλ, από την πλευρά του, δεν εκπλήσσεται. Έχει μάθει πια ότι με την Τουρκία, η σταθερότητα διαρκεί όσο και μια διακοπή ρεύματος στην Άγκυρα.
Ελληνοϊσραηλινός άξονας. Συνεργασία με ουσία
Έτσι, η Ιερουσαλήμ κοιτά προς Αθήνα και Λευκωσία. Δύο χώρες σταθερές, προβλέψιμες, φιλοδυτικές και στρατιωτικά συνεργάσιμες. Η στρατηγική σχέση Ελλάδας–Ισραήλ βαθαίνει. Κοινές ασκήσεις, ανταλλαγή τεχνογνωσίας, drones, αντικατασκοπείο, ακόμα και αντιπυραυλικοί θόλοι πάνω από τα ελληνικά νησιά. Ο άξονας αυτός δεν είναι πια απλώς συμβολικός. Είναι ουσιαστικός, και κυρίως, ενεργός.
Την ίδια στιγμή, η ΕΕ ψάχνει να βρει ποιος είναι ο εχθρός, ποιος είναι ο φίλος και ποιος απλώς περιμένει στη γωνία να καρπωθεί επιδοτήσεις. Η Άγκυρα εμφανίζεται ως «παίκτης-κλειδί για την περιφερειακή ασφάλεια». Μόνο που κανείς δεν θέτει το αυτονόητο. Ασφάλεια για ποιον;
Για την Ελλάδα, η τουρκική πολιτική είναι επί δεκαετίες πηγή ανασφάλειας. Για το Ισραήλ, η τουρκική ρητορική έχει γίνει ανοιχτά εχθρική. Για την Κύπρο, δεν χρειάζονται αναλύσεις. Κι όμως, η Ευρώπη συνεχίζει να φλερτάρει με την ιδέα ότι η Τουρκία «μπορεί να βοηθήσει».
Σ’ αυτό το κλίμα, η Αθήνα κάνει κάτι που συνήθως αποφεύγει. Βγάζει γεωπολιτικό νύχι. Δεν αποδέχεται τον τουρκικό τακτικισμό. Αντιθέτως, συνδέει την ένταξη της Τουρκίας σε ευρωπαϊκά αμυντικά σχήματα με την αποκήρυξη της απειλής πολέμου. Κι εδώ έρχεται η ουσία. Δεν είναι μόνο θέμα ελληνικού εθνικού συμφέροντος. Είναι ζήτημα ευρωπαϊκής λογικής.
Για ποια άμυνα μιλάμε;
Αν δεν μπορείς να διασφαλίσεις ότι τα μέλη ή οι συνεργάτες σου δεν απειλούν το ένα το άλλο, τότε ποια κοινή άμυνα συζητάμε;
Αν μια χώρα που φιλοξενεί τρομοκράτες, υποστηρίζει εξτρεμιστές, καταγγέλλει τους συμμάχους σου και απειλεί με πόλεμο, θεωρείται «εταίρος», τότε τι σημαίνει «αντίπαλος»;
Εδώ ακριβώς έρχεται ο ρόλος του Ισραήλ. Όχι ως το καλό παιδί της Δύσης, αλλά ως ρεαλιστικός παίκτης. Το Ισραήλ στηρίζει τη στρατηγική συνεργασία με την Ελλάδα, διότι βλέπει ότι το συμφέρον του εξυπηρετείται καλύτερα μέσω Λαυρίου παρά μέσω Βοσπόρου. Και η Ελλάδα, που κάποτε φοβόταν μήπως θυμώσει την Άγκυρα, αξιοποιεί επιτέλους αυτή τη συμμαχία ως μέρος μιας ευρύτερης γεωπολιτικής αρχιτεκτονικής. Όχι μόνο για την Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και για την ΕΕ.
Το θέμα των Ισραηλινών πρακτικών στην Γάζα βέβαια, ειδικά το τελευταίο διάστημα, αποτελεί εκ των πραγμάτων πέτρα στο παπούτσι της κοινής συνεργασίας των δυο χωρών. Ο Μητσοτάκης προσπαθεί να ισορροπήσει τα πράγματα κατά το δυνατόν. Και με τον Νετανιάχου που ισοπεδώνει την Γάζα να μην είναι, αλλά και από τον Νετανιάχου που αποτελεί το αντίπαλο δέος στον αναθεωρητισμό του Ερντογάν να μην αποξενωθεί. Δύσκολη άσκηση, αλλά πότε τα διεθνή παιχνίδια ήταν εύκολα και απλά;
Πάντως είναι ξεκάθαρο ότι αν η Ευρώπη θέλει να αποκτήσει δική της άμυνα, δεν μπορεί να τη σχεδιάζει με βάση τη λογική του duty free. Να κάνει δουλειές με όλους και να ελπίζει ότι δεν θα σκοτωθούν μεταξύ τους. Διότι αυτό δεν θα είναι στρατός, θα είναι εμπορικό κέντρο.
Το casus belli δεν είναι νομική λεπτομέρεια. Είναι ένα χειροπιαστό τεκμήριο του νεοοθωμανικού αυταρχισμού. Και όσο μένει ενεργό, οποιαδήποτε συζήτηση για ευρωτουρκική στρατιωτική σύμπραξη είναι προσβολή για την κοινή λογική.
Η Ελλάδα έχει μια σπάνια ευκαιρία. Να δέσει τις απαιτήσεις της με θεσμικά κριτήρια. Να ευρωπαϊκοποιήσει επιτέλους τα ελληνοτουρκικά, όχι με φανφάρες, αλλά με όρους και όρια. Και να αξιοποιήσει τη συμμαχία της με το Ισραήλ όχι σαν μυστικό όπλο, αλλά σαν δημόσιο σήμα. Ότι η Ανατολική Μεσόγειος δεν είναι playground τρίτων, αλλά ζώνη ευθύνης, συνεργασίας και ασφάλειας.
Κι έτσι, τελικά, το ερώτημα δεν είναι ποιος απειλεί ποιον.
Το ερώτημα είναι, ποιος θα πει την αλήθεια, όταν όλοι θέλουν να κάνουν δουλειές μαζί.
