Δημοσιεύτηκε στην έντυπη εφημερίδα Today Press
του Δημήτρη Καμπουράκη
Όταν την περασμένη Δευτέρα το δικαστήριο καταδίκασε τους δύο προστατευόμενους μάρτυρες της Novartis – τον «Μάξιμο Σαράφη» και την «Αικατερίνη Κελέση» – για ψευδείς καταθέσεις και ψευδείς καταμηνύσεις, κάποιοι χαμογέλασαν πικρά. Όχι γιατί χάρηκαν με τις ποινές (που έτσι κι αλλιώς είναι με αναστολή), αλλά γιατί σφραγίστηκε με δικαστική απόφαση αυτό που πολλοί έβλεπαν χρόνια τώρα. Το περίφημο «ηθικό πλεονέκτημα» της Αριστεράς, που ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε σημαία, κατέληξε κουρελόχαρτο.
Οι κουκουλοφόροι που παρουσιάστηκαν σαν σταυροφόροι της κάθαρσης, αποδείχθηκαν τελικά απλοί ψευδομάρτυρες, οι οποίοι είχαν καλοπληρωθεί στις ΗΠΑ για να καταστρέψουν δυο ιστορικές παρατάξεις, που ήταν οι πολιτικοί αντίπαλοι ου ΣΥΡΙΖΑ. Μαζί τους κατέρρευσε ο μύθος πως οι «καθαροί» ήρθαν να ξεπλύνουν τη χώρα από τον βούρκο.
Η κληρονομιά του «καθαρού»
Το «ηθικό πλεονέκτημα» δεν γεννήθηκε χθες. Στήθηκε σαν κληρονομιά από την αριστερά του εμφυλίου και της μεταπολίτευσης. Η εικόνα του κατατρεγμένου αγωνιστή, που δεν σκύβει το κεφάλι στον χωροφύλακα ή στον εργοδότη, που δεν λαδώνεται και δεν «κατεβαίνει στο πεζοδρόμιο της διαπλοκής», έγινε πολιτικό κεφάλαιο. Οι αριστεροί, ακόμα κι όταν ήταν στο 3% ή στο 4%, μπορούσαν να λένε, «εμείς μπορεί να είμαστε λίγοι, αλλά είμαστε καθαροί».
Με το πέρασμα των χρόνων, αυτό το αφήγημα έγινε σχεδόν μονοπώλιο. Το ΠΑΣΟΚ, που ξεκίνησε σαν κίνημα ανατροπής, γρήγορα βούτηξε στα σκάνδαλα και στα «θαλασσοδάνεια». Η ΝΔ είχε τις δικές της ιστορίες με τις Siemens, τις υποκλοπές, τους «κουμπάρους». Έτσι, το «ηθικό πλεονέκτημα» έμενε ακέραιο και ανέπαφο στα χέρια εκείνων που δεν είχαν κυβερνήσει. Και ήταν εύκολο να το διαφυλάξουν όσο δεν δοκιμάζονταν στην πράξη. Διότι το αληθινό πρόσωπο κάποιου, ανθρώπου ή κόμματος, βγαίνει όταν έρθει η ώρα να διαχειριστεί εξουσία.
Ο ΣΥΡΙΖΑ και η υφαρπαγή του μύθου
Ο ΣΥΡΙΖΑ, από την περίοδο του 4% ως κόμμα διαμαρτυρίας, σήκωσε τη σημαία του ηθικού πλεονεκτήματος μέχρι εκεί που δεν πήγαινε. Με την οικονομική κρίση, το έκανε βαριά πολεμική μηχανή. Όλοι οι υπόλοιποι, παρατάξεις και πολιτικά πρόσωπα, ήταν «σάπιοι», «διαπλεκόμενοι», «μνημονιακοί υπηρέτες», ακόμα και «Νενέκοι» ή «προδότες». Ο ΣΥΡΙΖΑ, υποτίθεται, ήταν το καινούριο, το άφθαρτο, το καθαρό, το πατριωτικό. Πάνω και σ’ αυτό το αφήγημα (πέραν των λεφτόδεντρων) πάτησε ο Αλέξης και οι περί αυτόν για να ανέβουν στην εξουσία το 2015.
Η υπόθεση Novartis ήταν το αποκορύφωμα αυτής της ρητορικής. Μια παγκόσμια φαρμακευτική συνωμοσία που – ω του θαύματος – στόχευσε αποκλειστικά σε πολιτικούς αντιπάλους. Όταν κατέρρευσε η σκευωρία, δεν κατέρρευσαν μόνο οι μάρτυρες. Κατέρρευσε και το ίδιο το παραμύθι.
Οι ρωγμές στο οικοδόμημα
Αλλά η Novartis δεν ήταν η μόνη ιστορία. Θυμάστε τον διαγωνισμό για τις τηλεοπτικές άδειες; Τη «μεγάλη μεταρρύθμιση» που θα έβαζε τάξη στο άναρχο τοπίο των καναλιών; Κατέληξε σε μια παρωδία με τον Χρήστο Καλογρίτσα να κεφαλαιοποιεί βοσκοτόπια, να δηλώνει ότι πήρε «δανεικά κι αγύριστα» από τον φίλο του Νίκου Παππά, κι ένα δικαστήριο να καταδικάζει τον Παππά για παράβαση καθήκοντος. Η υποτιθέμενη μάχη κατά της διαπλοκής αποδείχθηκε νέα εκδοχή της. Με υπερθεματιστές που δεν είχαν λεφτά, με παρασκηνιακές μεθοδεύσεις και με τον νούμερο ένα υπουργό να φέρεται σαν κομματάρχης επαρχίας.
Και τι να πρωτοθυμηθεί κανείς; Τις βόλτες του Νίκου Παππά στη Βενεζουέλα με τον Αρτεμίου, τον Κύπριο δικηγόρο που είχε σχέσεις με offshore; Τον Μανώλη Πετσίτη, που από σερβιτόρος εξελίχθηκε σε «ενδιάμεσο» μεταξύ κυβέρνησης και ΔΕΠΑ, με τις αμοιβές του να φουσκώνουν σαν ζύμη; Τον Παύλο Πολάκη, που από την «αντισυστημική φωνή» κατέληξε μόνιμος υβριστής στο Facebook, βυθίζοντας το κύρος του δημόσιου λόγου στον πάτο; Τον Καρανίκα, που αναδείχθηκε σύμβουλος στρατηγικής επειδή ήξερε απ’ έξω τους στίχους του Παύλου Σιδηρόπουλου;
Και φυσικά, τις στρατιές διορισμένων συγγενών, φίλων, άσχετων και παιδιών του κομματικού σωλήνα σε οργανισμούς, νοσοκομεία, υπουργεία. Η περίφημη «αριστερή εκδοχή» του ρουσφετιού, που βαφτίστηκε «δικαίωμα να βολέψουμε κι εμείς τα παιδιά μας». Όλα αυτά δεν ήταν τυχαία περιστατικά, ήταν κομμάτια ενός παζλ που έδειχνε την ίδια παλιά νοοτροπία με νέα ρούχα.
Η διάψευση των προσδοκιών
Το μεγαλύτερο πρόβλημα για τον ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν οι μεμονωμένες υποθέσεις. Ήταν ότι κάθε φορά που προέκυπτε ένα σκάνδαλο ή μια αμφιλεγόμενη υπόθεση, το κόμμα επέλεγε να το καλύψει ή να το δικαιολογήσει. Ο μύθος του «καθαρού» δεν χάνεται από ένα λάθος. Χάνεται όταν το λάθος γίνεται καθεστώς και μάλιστα παρουσιάζεται ως κατόρθωμα.
Στην πανδημία, για παράδειγμα, το «ηθικό πλεονέκτημα» θα μπορούσε να φανεί με υπεύθυνη στάση. Αντίθετα, το κόμμα κυνήγησε μικροπολιτικά οφέλη, άλλοτε καταγγέλλοντας μέτρα ως ανεπαρκή κι άλλοτε ως αυταρχικά, δείχνοντας ότι η συνέπεια δεν ήταν αρετή του. Κι έτσι, η εικόνα του «υπεύθυνου» και «αδιάφθορου» χάθηκε οριστικά.
Από την κορυφή στον γκρεμό
Η τραγωδία για τον ΣΥΡΙΖΑ είναι ότι το «ηθικό του πλεονέκτημα» δεν κατάφερε να το κρατήσεις ούτε καν τα πέντε χρόνια της εξουσίας του. Ξεφούσκωσε γρηγορότερα κι από το πρώτο μνημονιακό «σκίσιμο» που υποτίθεται θα έκανε με έναν νόμο κι ένα άρθρο. Ο λαός δεν χρειάζεται πολλά για να καταλάβει. Είδε τους «καθαρούς» να γίνονται ίδιοι και χειρότεροι από εκείνους που κατήγγελλαν. Και τους γύρισε την πλάτη.
Σήμερα, μετά την καταδίκη των προστατευόμενων μαρτύρων, το «ηθικό πλεονέκτημα» έχει καταντήσει ανέκδοτο. Σαν το φθηνό after shave που ξεθυμαίνει σε μισή ώρα και αφήνει μια δυσάρεστη μυρωδιά. Μόνο που η μυρωδιά αυτή δεν βαραίνει πια τη Δεξιά ή το ΠΑΣΟΚ, βαραίνει αυτούς που υποσχέθηκαν πως θα είναι διαφορετικοί.
Το κουρέλιασμα του ΣΥΡΙΖΑϊκού «ηθικού πλεονεκτήματος» αποτελεί πλέον κοινή συνείδηση, παρά το γεγονός ότι ειδικά για την Novartis η καταδίκη περιορίστηκε στους εκτελεστές της σκευωρίας και όχι στους εμπνευστές και καθοδηγητές της. Ο Τσίπρας, ο Παπαγγελόπουλος και άλλοι υψηλά ιστάμενοι που προφανώς έστησαν το «κόλπο», ουδέποτε βρέθηκαν κατηγορούμενοι σε αίθουσα δικαστηρίου. Την πλήρωσαν οι φαντάροι, οι στρατηγοί έμειναν αλώβητοι. Αλλά και μόνο με τους καταδικασμένους φαντάρους, ο κόσμος κατάλαβε.
Καμιά παράταξη ή κόμμα δεν είναι κάτοχος του ηθικού πλεονεκτήματος. Όσο υπάρχουν άνθρωποι στις τάξεις τους, πάντα θα υπάρχει ο κίνδυνος ατομικής ηθικής παρεκτροπής ή συλλογικής υιοθέτησης του δόγματος «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Κατά τούτο, το ηθικό πλεονέκτημα στην πολιτική δεν χαρίζεται σε κανέναν. Δεν είναι κληρονομικό δικαίωμα, ούτε ιστορική αποζημίωση. Κερδίζεται και χάνεται καθημερινά, με πράξεις, με συνέπεια, με διαφάνεια. Ο ΣΥΡΙΖΑ το είχε στα χέρια του και το σπατάλησε με την ίδια ευκολία που σπατάλησε τα «νταούλια» και τα «Go back κυρία Μέρκελ». Κι έτσι, το μόνο που απόμεινε από τον μύθο του «ηθικού πλεονεκτήματος» είναι η κατάντια του.
