Δημοσιεύτηκε στην έντυπη εφημερίδα Today Press
της Χρυσαυγής Ατσιδάκου
Συμβολαιογράφου – Διαπιστευμένης Διαμεσολαβήτριας
Μ2 Prof
Τα ζητήματα κληρονομικού δικαίου είναι από εκείνα που όλοι αποφεύγουμε να σκεφτούμε, όμως αργά ή γρήγορα μας αφορούν άμεσα και η στιγμή που μια περιουσία πρέπει να περάσει από τη μία γενιά στην άλλη είναι συνήθως πέρα από φορτισμένη συναισθηματικά και πολλές φορές, νομικά περίπλοκη, απαιτητική και χρονοβόρα.
Στην Ελλάδα, το κληρονομικό δίκαιο ρυθμίζεται από τον Αστικό Κώδικα(άρθρα 1710-2035), με διατάξεις που εφαρμόζονται αδιάκοπα από το 1940. Το πλαίσιο αυτό έχει τις ρίζες του στο βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο, με σημαντικές επιρροές από τον Γερμανικό Αστικό Κώδικα και προσπαθεί να ισορροπήσει δύο θεμελιώδη ζητούμενα: την ελευθερία του ανθρώπου να διαθέσει την περιουσία του όπως εκείνος θέλει από τη μία και από την άλλη την ανάγκη προστασίας των στενών συγγενών, που εξασφαλίζεται μέσω της «νόμιμης μοίρας».
Για πρώτη φορά μετά από 80 χρόνια το κληρονομικό δίκαιο στη χώρα μας αναμορφώνεται και επιφορτισμένη με αυτό το έργο είναι η επιτροπή που συστήθηκε εδώ και ένα χρόνο περίπου, με απόφαση του Υπουργείου Δικαιοσύνης και επικεφαλής της τον ομότιμο καθηγητή Αστικού Δικαίου, Απόστολο Γεωργιάδη.
Οι βασικές αλλαγές που έρχονται …
Δημοσίευση Διαθηκών πλέον από Συμβολαιογράφους –
Διατήρηση Ιδιόγραφης
Σημαντικές οι αλλαγές που φέρνει ο ν. 5221/2025 στις διαθήκες (δημόσιες, μυστικές, ιδιόγραφες), με βασικότερη τη δημοσίευσή τους, όχι πια από τα Πρωτοδικεία – με τη μέχρι σήμερα πολύμηνη διαδικασία -, αλλά από τους συμβολαιογράφους – μέσα σε λίγες ημέρες.
Μάλιστα, όλη η διαδικασία πρόκειται να ψηφιοποιηθεί, καθώς δημιουργείται ηλεκτρονικό μητρώο στο οποίο θα καταχωρούνται οι διαθήκες και θα λειτουργεί υπό την εποπτεία των συμβολαιογραφικών συλλόγων, εξασφαλίζοντας ασφάλεια και διαφάνεια. Σε αυτό θα καταχωρεί ο συμβολαιογράφος κάθε διαθήκη αφού συντάξει πρακτικό δημοσίευσης και βεβαιώσει τυχόν εξωτερικά ελαττώματα της.
Η παραδοσιακή και ιδιαίτερα αγαπητή στους πολίτες μέχρι σήμερα «χειρόγραφη» διαθήκη, δεν καταργείται – παρά τα όσα ακούστηκαν τους προηγούμενους μήνες – , αλλά οι κανόνες αυστηροποιούνται. Αν αυτή εμφανιστεί από άτομο που δεν είναι παιδί ή σύζυγος του διαθέτη, μπορεί να απαιτείται γραφολογική πραγματογνωμοσύνη για να διαπιστωθεί η γνησιότητά της. Έτσι μειώνεται ο κίνδυνος πλαστογραφίας ή αμφισβήτησης. Όποιος κατέχει ιδιόγραφη διαθήκη (π.χ. συγγενής) και πληροφορηθεί ότι ο διαθέτης έφυγε από τη ζωή, υποχρεούται να την εμφανίσει σε συμβολαιογράφο για δημοσίευση και η διαδικασία κήρυξης ιδιόγραφης διαθήκης ως κύριας γίνεται πλέον σύμφωνα με τον νέο νόμο, με πράξη του συμβολαιογράφου που τη δημοσιεύει, υπό την προϋπόθεση παρουσίας πληρεξούσιου δικηγόρου και δύο μαρτύρων που βεβαιώνουν τη γνησιότητα γραφής και υπογραφής του διαθέτη.
Ενίσχυση προστασίας για τον/τη σύζυγο
Μέχρι σήμερα, όταν δεν υπάρχει διαθήκη στην εξ’ αδιαθέτου διαδοχή, ο επιζών σύζυγος κληρονομεί το 25% της περιουσίας μαζί με τα παιδιά. Από τον Νοέμβριο, το ποσοστό αυτό για τον επιζώντα σύζυγο αυξάνεται στο 33,3%. Είναι μια αλλαγή που αναγνωρίζει τον ρόλο του/της συζύγου στη δημιουργία της κοινής περιουσίας και ενισχύει την οικονομική του/της ασφάλεια.
Νόμιμη μοίρα: από μερίδιο, σε αποζημίωση.
Σημαντική τομή είναι η μετατροπή της νόμιμης μοίρας από εμπράγματο σε ενοχικό δικαίωμα. Με απλά λόγια, ο παραμερισμένος κληρονόμος δεν θα δικαιούται πια συγκεκριμένο κομμάτι της περιουσίας (π.χ. ένα ακίνητο), αλλά χρηματική αποζημίωση που αντιστοιχεί στο μερίδιο του. Αυτό λύνει πολλά πρακτικά προβλήματα, ειδικά όταν η κληρονομία αποτελείται κυρίως από ακίνητα τα οποία δεν είναι εύκολο να μοιραστούν.
Για πρώτη φορά κληρονομικές συμβάσεις.
Για πρώτη φορά εισάγεται ο θεσμός των κληρονομικών συμβάσεων. Ο διαθέτης θα μπορεί να συμφωνήσει εν ζωή με τους μελλοντικούς του κληρονόμους για το πώς θα διανεμηθεί η περιουσία του μετά τον θάνατό του. Πρόκειται για εργαλείο που εφαρμόζεται ήδη εδώ και χρόνια σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες και φαίνεται ότι μπορεί να μειώσει τις οικογενειακές διαμάχες και να προσφέρει ασφάλεια σε όλους τους εμπλεκόμενους.
Δικαιώματα και για τους συντρόφους.
Μέχρι τώρα, τα δικαιώματα στην κληρονομιά αναγνωρίζονταν μόνο στον γάμο ή στο σύμφωνο συμβίωσης. Με τις νέες ρυθμίσεις, εξετάζεται η ενίσχυση της θέσης του επιζώντος συντρόφου σε ελεύθερη συμβίωση, δίνοντάς του το δικαίωμα να παραμείνει στην κοινή κατοικία για ορισμένο διάστημα. Μια διάταξη που αντικατοπτρίζει την σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα και τις νέες ανάγκες που την χαρακτηρίζουν.
Χρέη και αποδοχή κληρονομίας.
Τέλος, σημαντικές αλλαγές αναμένονται και στη διαχείριση των χρεών του κληρονομουμένου με στόχο να περιοριστεί ο κίνδυνος για τον κληρονόμο να βρεθεί ξαφνικά αντιμέτωπος με άγνωστα χρέη, ενισχύοντας την προστασία της προσωπικής του περιουσίας. Από ότι φαίνεται θα γίνει διαχωρισμός των περιουσιών κληρονόμου και κληρονομούμενου με σημαντικό θέμα προς επίλυση τον τρόπο εκκαθάρισης της περιουσίας του κληρονομούμενου όταν έχει χρέη. Βέβαια, θα εξακολουθεί να υπάρχει ως δυνατότητα, όπως μέχρι σήμερα άλλωστε, σε περίπτωση που κάποιος κληρονομήσει χρέη, να μπορεί να προχωρήσει σε αποποίηση της κληρονομιάς και να μην ακολουθήσει τη διαδικασία της εκκαθάρισης της κληρονομιαίας περιουσίας.
Οι διατάξεις για τη δημοσίευση διαθηκών και για την κήρυξη ιδιόγραφης διαθήκης ως κύριας τίθενται σε ισχύ από 1 Νοεμβρίου 2025. Το υπόλοιπο πλαίσιο του νόμου θα είναι σε ισχύ από 1η Ιανουαρίου 2026. Το κληρονομικό δίκαιο μπορεί με μια πρώτη ματιά να φαίνεται ψυχρό και τεχνικό, όμως στην πραγματικότητα αγγίζει τις πιο προσωπικές μας «χορδές»: την απώλεια, την οικογένεια, την αίσθηση δικαιοσύνης και την ανάγκη φυσικής συνέχισης του κύκλου της ζωής με νέα δεδομένα και νέες ισορροπίες. Σε μια χώρα όπου η ακίνητη περιουσία έχει τεράστια σημασία για την οικογένεια, όσα για πρώτη φορά θεσπίζονται έρχονται για να λύσουν χρόνια προβλήματα όπως – μεταξύ άλλων – η γραφειοκρατία, οι μακρόχρονες δικαστικές διαμάχες, η ανασφάλεια δικαίου και οι αδικίες σε βάρος συζύγων ή συντρόφων. Παράλληλα, με την ψηφιοποίηση των διαδικασιών, η Ελλάδα κάνει ακόμη ένα μεγάλο βήμα προς τον εκσυγχρονισμό, μειώνοντας καθυστερήσεις και εξασφαλίζοντας διαφάνεια. Οι αλλαγές που έρχονται από τον Νοέμβριο 2025 φιλοδοξούν να κάνουν το πλαίσιο πιο δίκαιο, πιο λειτουργικό και πιο κοντά στις πραγματικές ανάγκες των πολιτών. Και αυτό, σε μια χώρα όπου οι οικογενειακοί δεσμοί και η περιουσία αποτελούν βαθιά ριζωμένες αξίες, μόνο ως θετική εξέλιξη μπορεί να εκληφθεί.
