Δημοσιεύτηκε στην έντυπη εφημερίδα Today Press
του Δημήτρη Καμπουράκη
Προ μίας εβδομάδας, ο γενικός γραμματέας του υπουργείου εσωτερικών Θ. Μπαλέρμπας, με μια συνέντευξη που έδωσε στην ΕΡΤ, τάραξε τα λιμνάζοντα νερά της εθνικής μας συνείδησης, δίνοντας ένα μόνο νούμερο. Σήμερα, ο μισός ελληνικός πληθυσμός έχει ηλικία άνω των 45 ετών. Κατά καιρούς και αν η συζήτηση είναι πρόσφορη, ακούμε σκόρπιες δηλώσεις για το περιβόητο δημογραφικό πρόβλημα που έχει η χώρα. Το υπουργείο οικογένειας κάτι προσπαθεί κατά καιρούς να κάνει, αλλά για να είμαστε ειλικρινείς, όλοι μας ξέρουμε το θέμα αλλά κανένας δεν κατέχει την λύση του.
Δυστυχώς, η Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια από τις μεγαλύτερες δημογραφικές κρίσεις της σύγχρονης ιστορίας της. Η σταθερή μείωση των γεννήσεων, η αύξηση του προσδόκιμου ζωής και η φυγή των νέων στο εξωτερικό έχουν δημιουργήσει έναν επικίνδυνο συνδυασμό που απειλεί τη βιωσιμότητα του κοινωνικού και οικονομικού μοντέλου της χώρας.
Τα πτωτικά δημογραφικά Στοιχεία
Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι το ποσοστό γεννήσεων στην Ελλάδα βρίσκεται σε ιστορικό χαμηλό. Σύμφωνα με την Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ):
- Το 2022 καταγράφηκαν 76.541 γεννήσεις, σημειώνοντας μείωση 10,31% σε σχέση με το 2021.
- Το 2023 οι γεννήσεις μειώθηκαν περαιτέρω, φτάνοντας τις 71.455, έναντι 128.101 θανάτων την ίδια χρονιά.
- Ο πληθυσμός της Ελλάδας συρρικνώθηκε το 2023, με καθαρή μείωση 56.646 ατόμων.
- Το ποσοστό των ατόμων άνω των 65 ετών φτάνει πλέον το 23% του πληθυσμού, και εκτιμάται ότι μέχρι το 2050 θα ξεπεράσει το 34%.
- Ιδιαίτερα αξιοσημείωτη είναι η αύξηση του ποσοστού των ατόμων άνω των 80 ετών. Μεταξύ 2003 και 2023, το ποσοστό αυτό αυξήθηκε από 3,8% σε 7,1% στην Ελλάδα, ενώ στην Ε.Ε. η αντίστοιχη αύξηση ήταν από 3,6 σε 6%.
- Οι προβλέψεις για το μέλλον είναι ανησυχητικές. Υπολογίζεται ότι έως το 2050, το ποσοστό των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω θα ξεπεράσει το 33% του συνολικού πληθυσμού .
- Το εργατικό δυναμικό (άτομα ηλικίας 15 έως 64 ετών) αναμένεται να μειωθεί κατά πάνω από 35% έως το 2060.
Η μείωση των γεννήσεων οφείλεται σε παράγοντες όπως:
- Οικονομική ανασφάλεια: Τα μέχρι πρότινος υψηλά επίπεδα ανεργίας, οι χαμηλοί μισθοί σε σχέση με τις ανάγκες, το απαγορευτικό κόστος της στέγης, αποθαρρύνουν τους νέους από τη δημιουργία οικογένειας.
- Καθυστερημένη απόκτηση παιδιών: Η μέση ηλικία απόκτησης πρώτου παιδιού αυξάνεται συνεχώς, φτάνοντας τα 31 έτη για τις γυναίκες στην Ελλάδα.
- Έλλειψη στήριξης των γονέων: Υψηλό κόστος παιδικής φροντίδας, ελλείψεις σε παιδικούς σταθμούς και ασταθής εργασιακή κατάσταση.
- Μετανάστευση νέων Ελλήνων στο εξωτερικό: Η κρίση οδήγησε περισσότερους από 500.000 νέους να εγκαταλείψουν τη χώρα, επιδεινώνοντας το πρόβλημα.
Οι Επιπτώσεις στη Χώρα
Το δημογραφικό πρόβλημα έχει αλυσιδωτές συνέπειες σε πολλούς τομείς:
- Οικονομία: Η μείωση του ενεργού πληθυσμού θα οδηγήσει σε χαμηλότερη παραγωγικότητα και οικονομική ανάπτυξη. Λιγότεροι εργαζόμενοι σημαίνουν χαμηλότερα φορολογικά έσοδα, συρρικνωμένη εσωτερική αγορά και μεγαλύτερη πίεση στα ασφαλιστικά ταμεία.
- Ασφαλιστικό σύστημα: Η αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους συνεχίζει να μειώνεται, δημιουργώντας τεράστια ελλείμματα στα συνταξιοδοτικά ταμεία. Όταν η κανονική αναλογία γα ένα υγιές ασφαλιστικό σύστημα πρέπει να είναι 3 εργαζόμενοι για έναν συνταξιούχο, σήμερα έχουμε φθάσει στο 1,6 προς έναν.
- Υγειονομική περίθαλψη: Η γήρανση του πληθυσμού θα αυξήσει δραματικά τις δαπάνες για την υγεία και την κοινωνική πρόνοια, όταν τα φορολογικά έσοδα θα μειώνονται.
- Εθνική ασφάλεια: Ο πληθυσμιακός μαρασμός σε ακριτικές περιοχές μπορεί να δημιουργήσει γεωπολιτικούς κινδύνους. Αλλά και η θέση της χώρας στην ευρύτερη περιοχή της μπαίνει σε ορατό κίνδυνο, όταν ο βασικός αντίπαλος μας στα ανατολικά έχει πληθυσμιακή έκρηξη.
Κυβερνητικές Πρωτοβουλίες και Προτάσεις
Η ελληνική κυβέρνηση έχει προτείνει διάφορα μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης:
- Οικονομικά κίνητρα για νέους γονείς, όπως αυξημένα επιδόματα γέννας, τέκνων και φορολογικές ελαφρύνσεις.
- Διεύρυνση των δομών φύλαξης παιδιών και βελτίωση των προγραμμάτων υποστήριξης της μητρότητας.
- Κίνητρα για την επιστροφή των νέων που μετανάστευσαν στο εξωτερικό.
- Πολιτικές ενίσχυσης της εργασιακής σταθερότητας και μείωσης του κόστους στέγασης. Ακόμα και κίνητρα για την εγκατάσταση σε μικρούς οικισμούς της επαρχίας, όπου η ζωή είναι πιο ήρεμη και υγιεινή, γεγονός που τραβάει μια μερίδα νέων ανθρώπων.
Στην πραγματικότητα, η ελληνική κυβέρνηση θεωρείται από τις πρωτοπόρες στην Ευρώπη στην αντιμετώπιση του δημογραφικού, καθώς έχει εξαγγείλει ένα πρόγραμμα μαμούθ 20 δις ευρώ σε βάθος δεκαετίας για όλους τους τομείς που συνθέτουν αυτό το ζήτημα. Όμως τα αποτελέσματα είναι πενιχρά και πάντως δεν διαφαίνονται θεαματικές βελτιώσεις τα επόμενα χρόνια.
Θα ήταν άλλωστε λάθος να θεωρήσουμε ότι το πρόβλημα είναι αποκλειστικά ή κυρίως ελληνικό. Όλος ο ανεπτυγμένος κόσμος αντιμετωπίζει μείωση γεννήσεων και γήρανση του πληθυσμού του. Αν και τα βασικά κίνητρα που μας έρχονται στο μυαλό είναι οικονομικά, είναι πια ολοφάνερο ότι όσο πιο ανεπτυγμένη και πλούσια είναι μια κοινωνία, τόσο λιγότερα παιδιά γεννά. Ο παγκόσμιος πληθυσμιακός χάρτης το δείχνει καθαρά. Όπου βασιλεύει η φτώχεια, ο μέσος όρος των εθνικών πληθυσμών είναι πολύ χαμηλός, όπου υφίστανται οι αντικειμενικές δυνατότητες να ανατραφούν παιδιά, εκεί ακριβώς παύουν να γεννιούνται.
Είναι πρωτίστως το κοινωνικό και όχι το οικονομικό μοντέλο που πρέπει να αλλάξουμε, αν θέλουμε να επιλυθεί το δημογραφικό μας. Η περίπτωση της Κίνας είναι πολύ χαρακτηριστική. Όταν προ τριακονταετίας επιβλήθηκε στους φτωχούς Κινέζους η πολιτική του ενός παιδιού, έγινε για λόγους έλλειψης πόρων. Το κοινωνικό και οικογενειακό μοντέλο άλλαξε βίαια τότε, αλλά σήμερα που η πλούσια Κίνα ζητά παιδιά, τα ζευγάρια δεν κάνουν πλέον. Άλλαξε ο τρόπος ζωής τους και ο τρόπος που βλέπουν τον κόσμο.
Το δημογραφικό πρόβλημα είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ελλάδα. Αλλιώς, σε μια δεκαετία θα πρέπει να αλλάξουμε χρήση στα άδεια σχολεία και να τα μετατρέψουμε σε γηροκομεία. Το 2050, οι Τούρκοι θα είναι 120 εκατομμύρια και εμείς μόλις 8 εκατομμύρια. Η αντιμετώπισή του δημογραφικού απαιτεί μακροπρόθεσμες και συνδυαστικές λύσεις που πρέπει να αποτελέσουν διακομματική πολιτική, πράγμα που δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα. Υπάρχει κίνδυνος, σε είκοσι χρόνια ο μισός πληθυσμός του λεκανοπεδίου θα είναι άνω των 70 χρονών. Τι ελπίδες θα χει μια τέτοια χώρα και μια τέτοια πόλη;
