Η νηστεία δεν είναι απλώς μια διατροφική συνήθεια, αλλά ένα πνευματικό εργαλείο που βοηθά τους πιστούς να ασκηθούν στην εγκράτεια και να ενωθούν με το θείο Πάθος. Ανάμεσα σε όλες τις ημέρες του εκκλησιαστικού έτους, η πιο αυστηρή νηστεία είναι εκείνη της Μεγάλης Παρασκευής, ημέρα απόλυτης σιωπής και πένθους για την Ορθοδοξία.
Η παράδοση της Μεγάλης Παρασκευής
Από τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, η Μεγάλη Παρασκευή τιμάται με απόλυτη αποχή από φαγητό ή με αυστηρή ξηροφαγία — δηλαδή μόνο νερό και ψωμί. Αυτή η παράδοση συνεχίζεται ακόμη σε μοναστικά περιβάλλοντα, όπως το Άγιο Όρος, όπου οι αδελφοί βιώνουν με αυταπάρνηση το πένθος της ημέρας.
Στον υπόλοιπο κόσμο, σε πόλεις και χωριά, τα φαγητά της ημέρας μαγειρεύονται χωρίς λάδι, ενώ συχνά προστίθεται ξύδι, εις μνήμην του ξυδιού που προσφέρθηκε στον Χριστό, όταν διψασμένος ζήτησε νερό επάνω στον Σταυρό.
Ελιές και αυγοτάραχο: μια συζήτηση που επιστρέφει
Πολλές φορές, ειδικά την περίοδο της Μεγάλης Εβδομάδας, τίθεται ένα γνώριμο ερώτημα: γιατί νηστεύουμε το λάδι, αλλά όχι τις ελιές; Ή γιατί αποφεύγουμε το ψάρι, αλλά τρώμε αυγοτάραχο;
Ο αείμνηστος καθηγητής Λειτουργικής Ιωάννης Φουντούλης είχε δώσει μια διαφωτιστική απάντηση σε τέτοιες απορίες. Εξήγησε πως η παλαιότερη μορφή νηστείας ήταν αυστηρότατη — είτε πλήρης αποχή από τροφή, είτε μόνο ξηροφαγία. Όμως, με την πάροδο του χρόνου και τις ανάγκες των ανθρώπων, η Εκκλησία υιοθέτησε πρακτικές «οικονομίας» ώστε να μπορεί η νηστεία να τηρείται από όσο το δυνατόν περισσότερους πιστούς.
Έτσι, οι ελιές θεωρούνται καρπός και όχι παρασκεύασμα λαδιού, ενώ η απαγόρευση του λαδιού αφορά κυρίως φαγητά μαγειρεμένα με αυτό. Αντίστοιχα, το αυγοτάραχο — αν και προέρχεται από ψάρι — καταναλώνεται με πιο ελαστική προσέγγιση, κυρίως λόγω παράδοσης, αν και δεν παύει να προκαλεί προβληματισμό.
Η ουσία της νηστείας: ασκητική και όχι νομικιστική
Η Εκκλησία δεν επιβάλλει τη νηστεία ως καταναγκαστικό μέτρο, αλλά την προσφέρει ως μέσο πνευματικής προόδου. Όσοι σκανδαλίζονται από τέτοιες ελευθερίες, έχουν κάθε δικαίωμα να επιλέξουν αυστηρότερη νηστεία — ακόμη και πλήρη αποχή από τρόφιμα όπως οι ελιές ή το αυγοτάραχο.
Όπως επισημαίνεται, η Εκκλησία δεν σκοπεύει να εξαντλήσει τους πιστούς σε κανόνες, αλλά να τους στηρίξει στον αγώνα τους για αυτοπειθαρχία και πνευματική ανάταση. Το πιο σημαντικό δεν είναι τι ακριβώς περιλαμβάνει η νηστεία στο πιάτο μας, αλλά ποια διάθεση έχουμε στην καρδιά μας.
