Σημαντικά εκτιμάται ότι είναι τα περιθώρια ανάπτυξης των οικονομικών σχέσεων Ελλάδας-Κοσόβου, σε μια περίοδο που οι Μεσογειακοί Αγώνες του 2030 στην Πρίστινα δημιουργούν ευκαιρίες για την ανάληψη κατασκευαστικών έργων πολλών εκατομμυρίων ευρώ, η «πράσινη» μετάβαση ανοίγει τον δρόμο για περισσότερα πρότζεκτ στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και η απελευθέρωση του καθεστώτος της βίζας από την 1η Ιανουαρίου 2024 διανοίγει νέες προοπτικές για τον τουρισμό.
Οι διμερείς οικονομικές συναλλαγές παρουσιάζουν σταθερά αύξηση τα τελευταία χρόνια και παρότι σε μεγάλο βαθμό οι διμερείς σχέσεις στρέφονται γύρω από το εμπόριο, στο διαπιστευμένο από την UNMIK* Γραφείο Συνδέσμου της Ελλάδας στην Πρίστινα δεν λειτουργεί εμπορικό τμήμα, καθαρά για γραφειοκρατικούς λόγους, που σχετίζονται με το οργανόγραμμα και τους διαθέσιμους πόρους, όπως υποστήριξαν, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, άνθρωποι που γνωρίζουν καλά τις ιδιαίτερες συνθήκες στο Κόσοβο. Πάντως, κατά τις ίδιες πληροφορίες, αυτό δεν αποκλείεται να αλλάξει από το καλοκαίρι, με την εγκατάσταση στην Πρίστινα, έστω για λίγους μήνες, στελέχους της οικονομικής διπλωματίας.
Εν αναμονή των εξελίξεων και παρά την ανοδική του πορεία, το διμερές εμπόριο παραμένει χαμηλό: το 2024 οι ελληνικές εξαγωγές αγαθών προς το Κόσοβο διαμορφώθηκαν στα 315,4 εκατ. ευρώ (ποσοστό 5% των συνολικών εισαγωγών του). Συνολικά στην τετραετία 2021-2024, οι ελληνικές εξαγωγές έφτασαν στο μέσο ετήσιο επίπεδο των 282 εκατ. ευρώ, που συνιστά μέση αύξηση περίπου 25,1%, όταν εκφραστεί σε ποσοστιαίες τιμές. Οι εξαγωγές του Κοσόβου προς την Ελλάδα διαμορφώθηκαν πέρυσι στα 6,5 εκατ. ευρώ, αισθητά αυξημένες σε σχέση με τα 4,1 εκατ. του 2021, αλλά και πάλι αναιμικές. Ως αποτέλεσμα, σύμφωνα με στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας Κοσόβου, το εμπορικό έλλειμμα με την Ελλάδα βαθαίνει από έτος σε έτος, έχοντας σημειώσει μέση αύξηση της τάξης του 24,7% στην τετραετία 2021-2024. Καθηλωμένες σε μονοψήφιο αριθμό ήταν και οι άμεσες ελληνικές επενδύσεις στο Κόσοβο το 2024, οι οποίες δεν ξεπέρασαν τα 6,7 εκατ. ευρώ.
Θα μπορούσαν να γίνουν υψηλότερες; Όσοι γνωρίζουν την αγορά του Κοσόβου απαντούν ρητά «ναι». Για παράδειγμα, οι ελληνικές κατασκευαστικές εταιρείες είναι μάλλον απούσες στο Κόσοβο, ενώ αντίθετα, πολύ δυνατά έχουν «μπει» στο κατασκευαστικό κομμάτι επιχειρηματίες από την Τουρκία και την Αλβανία. Οι Μεσογειακοί Αγώνες του 2030 αποτελούν μια ευκαιρία για όσες ελληνικές επιχειρήσεις θα ήθελαν να βάλουν ένα «σημαιάκι» στο Κόσοβο ως προς τη διεθνή τους δραστηριότητα. Ο προϋπολογισμός των Αγώνων, συμπεριλαμβανομένων των έργων υποδομής και των αθλητικών εγκαταστάσεων, ανέρχεται σε 250 εκατ. ευρώ και εδώ υπάρχει σίγουρα μια ευκαιρία. «Οι ελληνικές κατασκευαστικές θα πρέπει να αρχίσουν να δείχνουν ενδιαφέρον, παρότι ο νόμος για την προκήρυξη των διαγωνισμών γύρω από τα έργα των Αγώνων βρίσκεται ακόμα στο Συνταγματικό Δικαστήριο» σχολίαζε στέλεχος με βαθιά γνώση της κοσοβάρικης αγοράς.
Οι ελληνικές επιχειρήσεις δεν έχουν πραγματοποιήσει έργα ούτε στον τομέα των ΑΠΕ. Παρότι υπάρχουν συνεργασίες στο εμπορικό κομμάτι για επιμέρους εξαρτήματα ή προϊόντα ή μέσω αντιπροσώπευσης εμπορικών εταιρειών του εξωτερικού, ωστόσο δεν υπάρχουν επενδύσεις, πχ, σε αιολικά πάρκα ή σε φωτοβολταϊκά. Εκπρόσωποι φορέων που γνωρίζουν καλά την αγορά, εκφράζουν την ελπίδα ότι αυτό θα γίνει στο μέλλον, καθώς οι συνθήκες -λόγω και των επιταγών της «πράσινης» μετάβασης- ευνοούν επενδύσεις σε ΑΠΕ.
Οι αλλαγές στη βίζα φέρνουν χιλιάδες πολίτες του Κοσόβου στην Ελλάδα
Ο τουρισμός είναι ένα ακόμη πεδίο με προοπτική. Η απελευθέρωση του καθεστώτος της βίζας έχει ήδη αυξήσει σημαντικά τις αφίξεις πολιτών του Κοσόβου στην Ελλάδα. Στο σύνολο του 2024 επισκέφτηκαν τη χώρα μας -διερχόμενοι μέσω του συνοριακού σταθμού των Ευζώνων- περίπου 170.000 επισκέπτες από το Κόσοβο, ενώ στο πρώτο δίμηνο του 2025, παρότι δεν είναι τουριστική περίοδος, πέρασαν τα σύνορα πάνω από 13.000 άτομα. Οι αριθμοί αυτοί αναμένεται να είναι πολύ σημαντικά αυξημένοι κατά τη θερινή περίοδο, καθώς οι πολίτες του Κοσόβου θέλουν να επισκεφτούν την Ελλάδα και ιδίως τον βορρά της. «Αυτό που οι φορείς ειδικά στη Θεσσαλονίκη, τη Χαλκιδική και την Πιερία πρέπει να καταλάβουν είναι ότι το Κόσοβο είναι μια νέα τουριστική αγορά, πολύ κοντινή στην Ελλάδα. Υπάρχουν Κοσοβάροι που έχουν τη δυνατότητα και την επιθυμία να βρεθούν στη Θεσσαλονίκη ή τη Χαλκιδική κάθε δεύτερο Σαββατοκύριακο» παρατηρούσε άνθρωπος του χώρου, γνωστοποιώντας ότι οι ελληνικές τουριστικές επιχειρήσεις έχουν ήδη αρχίσει να αντιλαμβάνονται την προοπτική. Στην πρόσφατη έκθεση τουρισμού στην Πρίστινα (Kosovo International Tourism Fair, 10-11 Aπριλίου) συμμετείχαν επτά ξενοδοχειακοί όμιλοι, μεγάλα πρακτορεία και εταιρείες από την Ελλάδα.
Οι δίοδοι για τις επιχειρήσεις έχουν γενικά ανοίξει. Τον Απρίλιο του 2022, ο τότε υφυπουργός Εξωτερικών για την Οικονομική Διπλωματία και την Εξωστρέφεια, Κώστας Φραγκογιάννης, είχε σειρά συναντήσεων με τοπικούς αξιωματούχους, προκειμένου να εξεταστούν οι προοπτικές διεύρυνσης των οικονομικών και εμπορικών σχέσεων με το Κόσοβο στους τομείς της ενέργειας, των επενδύσεων, της καινοτομίας, του τουρισμού. Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2024 ακολούθησε επίσκεψη του υφυπουργού στην Πρίστινα, ως επικεφαλής αντιπροσωπείας 15 επιχειρήσεων από την Ελλάδα, από διάφορους τομείς, οι οποίες είχαν συζητήσεις και επαφές γνωριμίας με περίπου 40 επιχειρήσειες του Κοσόβου.
Το ευνοϊκό πλαίσιο και η …πραγματική πραγματικότητα των αρχικών βημάτων
Σε εκείνη την αποστολή συμμετείχε και ο γενικός γραμματέας του Εμποροβιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης (ΕΒΕΘ), Παναγιώτης Μεταξόπουλος, ο οποίος διείδε σημαντική προοπτική για τη διμερή συνεργασία. Μάλιστα, όπως είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, συνεπεία εκείνης της πρώτης επαφής, μόνο η δική του επιχείρηση ανέλαβε δύο-τρεις δουλειές εμπορικού χαρακτήρα στο Κόσοβο.
«Το κλίμα ήταν εξαιρετικό και υπήρχε σημαντική διάθεση να επεκταθούν περαιτέρω οι διμερείς σχέσεις, παρά το διπλωματικό θέμα. Το Κόσοβο παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα για τη δραστηριοποίηση επιχειρήσεων, τουλάχιστον σε επίπεδο πλαισίου. Υπάρχουν πολλά φορολογικά κίνητρα, πολύ χαμηλοί ως μηδενικοί φορολογικοί συντελεστές και επιδοτήσεις εργοδοτικών εισφορών για τους επενδυτές. Επιπλέον, υπάρχει συμφωνία με την Αλβανία για ελεύθερη διακίνηση αγαθών με μηδενικούς δασμούς, κάτι που μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στην προσπάθεια ελληνικών επιχειρήσεων να αποκτήσουν απευθείας πρόσβαση στην Αλβανία ή και να ιδρύσουν στο Κόσοβο μια επιχείρηση, που θα απευθύνεται στις γύρω αγορές» επισήμανε.
Όπως παρατήρησε ωστόσο στέλεχος, που επιθυμεί να διατηρήσει την ανωνυμία του, «σε κάποιες περιπτώσεις, από τη μία υπάρχει η πραγματικότητα του ευνοϊκού για τους επενδυτές πλαισίου και από την άλλη …η πραγματική πραγματικότητα. Παρά το πολύ καλό πλαίσιο, εξακολουθούν να υπάρχουν αρκετά πρακτικά προβλήματα, κυρίως στ’ αρχικά στάδια των ξένων επενδύσεων». Ως τομείς με προοπτική για ελληνικές επενδύσεις θεωρούνται ο τουρισμός, οι κατασκευές και τα δομικά υλικά, τα τρόφιμα και οι ΑΠΕ.
Στα θετικά στοιχεία του Κοσόβου περιλαμβάνονται εκτός από τη γεωγραφική εγγύτητα (που συνεπάγεται μικρότερο μεταφορικό κόστος για τις ελληνικές επιχειρήσεις) και το ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς, η δυνατότητα άμεσης πρόσβασης σε πολλές αγορές μέσω αεροπορικών, οδικών και σιδηροδρομικών συνδέσεων, καθώς και διαμέσου μεγάλων λιμανιών όπως της Θεσσαλονίκης, του Δυρραχίου στην Αλβανία και του Τίβατ στο Μαυροβούνιο. Επίσης, ο νεανικός και γλωσσομαθής πληθυσμός, που μπορεί να καλύψει τις ανάγκες μιας ξένης εταιρείας, παρότι δεν χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα υψηλή εξειδίκευση σε τομείς όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη και οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών. Παράλληλα υπάρχουν καθημερινές πτήσεις μέσω Κωνσταντινούπολης, τακτικές μέσω Σκοπίων και από εκεί οδικώς ως το Κόσοβο, αλλά και πτήσεις μέσω Βιέννης και Τιράνων.
Επίσκεψη επιχειρηματιών από το Κόσοβο στο ΕΒΕΘ
Επιχειρηματική αποστολή από το Κόσοβο θα επισκεφτεί το ΕΒΕΘ την Τρίτη 29 Απριλίου, στο πλαίσιο της ενεργοποίησης του συμφωνητικού συνεργασίας που υπέγραψε το ΕΒΕΘ με το Εμπορικό Επιμελητήριο του Κοσόβου στην Πρίστινα, τον Σεπτέμβριο του 2024. Η κοσοβαρική αποστολή, επικεφαλής της οποίας θα είναι ο πρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου, Lulzim Rafuna, αποτελείται από εκπροσώπους 19 επιχειρήσεων, που δραστηριοποιούνται στους κλάδους της πληροφορικής, μεταλλουργίας, τροφίμων/ποτών και επίπλων.
