Δημοσιεύτηκε στην έντυπη εφημερίδα Today Press
του Δημήτρη Καμπουράκη
Όταν σκάει ένα σκάνδαλο τύπου ΟΠΕΚΕΠΕ, ξαφνικά θυμούνται όλοι τους αγρότες. Τους θυμούνται σαν εικόνα από drone, κάτι χωράφια, κάτι κοπάδια, κάτι επιδοτήσεις που πήγαν εκεί που δεν έπρεπε. Οι τηλεοράσεις παίζουν βοσκοτόπια σε ταράτσες και χρυσωμένες αγελάδες φαντάσματα, με την κοινή γνώμη να σιγομουρμουρίζει: «Α, αυτοί οι αγρότες, όλο λεφτά παίρνουν και όλο φωνάζουν».
Κανείς όμως δεν κάνει τον κόπο να κοιτάξει κάτω απ’ το καπέλο του αγρότη και μέσα από τα σκονισμένα γυαλιά του. Να δει την κόπωση, τη μοναξιά, την αβεβαιότητα. Γιατί όποιος νομίζει πως η αγροτιά της Ελλάδας είναι ένα μεγάλο πανηγύρι κομπιναδόρων, ας πάει να περάσει έναν χειμώνα στη Βόρεια Πίνδο ή ένα καλοκαίρι στον κάμπο της Καρδίτσας. Να κοιμηθεί με τον φόβο της ξηρασίας, της θεομηνίας ή του εμπόρου που αύριο θα πει «δεν τα παίρνω, δεν με συμφέρει».
Και πάνω απ’ όλα, ας απαντήσει σε ένα ερώτημα. Ποιος βοηθά πραγματικά τον αγρότη; Ποιος του λέει τι να κάνει, με τι, πώς και για ποιον;
Γιατί εδώ και δεκαετίες όλοι μιλούν για “αναδιάρθρωση” της ελληνικής γεωργίας και κτηνοτροφίας. Όμορφη λέξη. Τη λες και γεμίζει το στόμα σου οργάνωση, λογική, εξωστρέφεια. Στην πράξη όμως τι σημαίνει;
Η ψευδαίσθηση της επιλογής
Ρωτάει σήμερα ένας νέος παραγωγός: Τι να φυτέψω; Οι απαντήσεις που παίρνει είναι τρεις:
- Ό,τι σου λέει ο έμπορος. Δηλαδή ό,τι συμφέρει τον έμπορο να αγοράσει.
- Ό,τι παίρνει επιδότηση. Δηλαδή ό,τι υποδεικνύει ο εκάστοτε κύκλος της ΚΑΠ.
- Ό,τι κάνει ο γείτονας. Δηλαδή ό,τι βλέπεις γύρω σου, με την ελπίδα να μην πέσεις έξω.
Αυτή δεν είναι γεωργική στρατηγική. Είναι γεωργικός τζόγος.
Η «αναδιάρθρωση», στην οποία αναφέρονται υπουργοί και τεχνοκράτες, δεν λέει ποτέ:
- Ότι η ντομάτα της Ιεράπετρας ασφυκτιά επειδή οι θερμοκηπιάδες δεν έχουν ρεύμα και αποθηκευτικούς χώρους.
- Ότι το βαμβάκι της Θεσσαλίας καταρρέει χωρίς νερό, χωρίς τιμή, χωρίς λόγο ύπαρξης.
- Ότι οι φακές Ελασσόνας, τα ρεβίθια Ορεστιάδας ή η φάβα Σχοινούσας μπορούν να γίνουν εθνικά brand αν σταματήσουν να πνίγονται από φτηνές εισαγωγές.
- Ότι στην Πελοπόννησο, οι ελιές και τα σύκα μπορούν να δώσουν υπεραξία μόνο με τυποποίηση και εξαγωγική στόχευση.
- Ότι το ελαιόλαδο παντού πια στην ελληνική επικράτεια, δεν θα πάψει να είναι προβληματικό και ελλειμματικό, αν δεν το στείλουμε στις έξω αγορές τυποποιημένο.
Αντιθέτως, τον γεμίζουν χαρτιά, κανονισμούς, επιτηρήσεις, προγράμματα ψηφιακής μετάβασης, αγροτικά συμβόλαια στα αγγλικά και drones που του δείχνουν από ψηλά πόσο μόνος του είναι.
Ούτε κράτος, ούτε αγορά, ούτε συλλογικότητα
Ο σημερινός αγρότης και ο μικροκτηνοτρόφος είναι εγκλωβισμένος ανάμεσα σε τρία ανύπαρκτα συστήματα:
- Το κράτος: Λειτουργεί κυρίως ως γραφειοκρατικός μηχανισμός είσπραξης και τιμωρίας. Επιδοτήσεις ναι, αλλά με καθυστέρηση, με δαιδαλώδη έλεγχο, με κινδύνους απένταξης για ένα λάθος χωραφιού στο GPS. Υποδομές ανύπαρκτες. Οι ΤΟΕΒ καταρρέουν, το νερό χάνεται, τα χωριά ερημώνουν.
- Η αγορά: Ανυπότακτη, ασύδοτη, μεσάζοντες παντού, εκβιασμοί τιμών και αθέμιτος ανταγωνισμός από τις εισαγωγές. Στην Ελλάδα του 2025, ο παραγωγός δεν έχει σχεδόν ποτέ ιδέα πού θα πουλήσει πριν σπείρει. Αυτό σημαίνει ότι δουλεύει για τον μεσάζοντα, όχι για τον εαυτό του.
- Οι συνεταιρισμοί: Όπου υπάρχουν και λειτουργούν (σπάνιο πια), είναι ελπίδα. Αλλά οι περισσότεροι είναι ερειπωμένα κουφάρια του παρελθόντος. Κάποτε εκφυλίστηκαν από το ρουσφέτι και το πελατειακό σύστημα, σήμερα από την αδράνεια και την καχυποψία.
Η χαμένη γεωργική εκπαίδευση
Και όλα αυτά ξεκινούν από τη γεωργική άγνοια. Δεν μπορείς να χτίσεις αγροτική παραγωγή στον 21ο αιώνα με μισές πληροφορίες, φήμες και “ό,τι έκανε ο παππούς”. Στην Ελλάδα, η γεωργική εκπαίδευση είναι υποβαθμισμένη, αποσπασματική και ταξική.
Η πλειονότητα των νέων αγροτών ξεκινά με:
- Μηδενική εκπαίδευση σε θέματα εδάφους, θρέψης, φυτοπροστασίας.
- Άγνοια για τον τρόπο λειτουργίας της αγοράς, την κοστολόγηση ή την τυποποίηση.
- Ανύπαρκτη πρόσβαση σε γεωτεχνικό επιστήμονα. Οι κρατικοί γεωπόνοι είναι είδος υπό εξαφάνιση. Στις περισσότερες περιοχές δεν υπάρχει ούτε ένας μόνιμος γεωπόνος του Δημοσίου που να περπατά στα χωράφια. Ό,τι μάθεις, από το YouTube ή τον γεωπόνο του καταστήματος.
Κι όμως, αν υπήρχε ένας γεωπονικός μηχανισμός καθοδήγησης ανά περιφέρεια, με στελέχη που να λένε «σε αυτό το μικροκλίμα ταιριάζει αυτή η ποικιλία – και να πώς θα τη διαθέσεις», η εικόνα θα ήταν διαφορετική.
Η κτηνοτροφία πεθαίνει όρθια
Η κτηνοτροφία, ιδιαίτερα η μικρή και οικογενειακή, είναι στα όρια της κατάρρευσης. Όχι γιατί ο κτηνοτρόφος δεν θέλει να παράγει – αλλά γιατί δεν τον αφήνουν.
- Οι τιμές στο γάλα είναι κάτω του κόστους, συχνά επιβάλλονται από μεγάλες γαλακτοβιομηχανίες που παίζουν με τις εισαγωγές.
- Οι ζωοτροφές έχουν εκτοξευτεί και το κράτος απλώς παρακολουθεί.
- Τα δημόσια σφαγεία είναι λίγα, ασυντήρητα, και συχνά κλειστά. Έτσι ο παραγωγός αναγκάζεται να μεταφέρει ζώα δεκάδες χιλιόμετρα ή να τα πουλήσει ζωντανά, χάνoντας την υπεραξία.
Κι όμως, υπάρχουν λύσεις:
- Δίκτυα μεταποίησης σε τοπικό επίπεδο – π.χ. μικρά τυροκομεία, συλλογικά εργαστήρια κρέατος.
- Δημόσια σφαγεία ανά περιφερειακή ενότητα, με ευθύνη της αυτοδιοίκησης και διαφανή λειτουργία.
- Τοπικές ετικέτες ΠΟΠ και ΠΓΕ για κρέας και γαλακτοκομικά που προστατεύουν τον παραγωγό από τις αθέμιτες εισαγωγές.
- Συμβολαιακή κτηνοτροφία με κοινωνική στόχευση – προμήθειες νοσοκομείων, στρατού, σχολείων από ντόπιους παραγωγούς.
Και βέβαια: Αγροτικό πετρέλαιο, επιτέλους. Δεν μπορεί ο κτηνοτρόφος του Έβρου να πληρώνει το ίδιο με τον καφετζή της Κηφισιάς.
Η χώρα χρειάζεται αγροτικό σχέδιο, όχι φιλολογίες. Όχι «να δούμε τι θα γίνει», αλλά τι να καλλιεργηθεί πού, με ποια στήριξη, με ποιο δίκτυο διανομής. Χρειαζόμαστε αγροτική πολιτική που να μην είναι εξάρτημα της ΚΑΠ, αλλά μεσογειακή στρατηγική με ταυτότητα: λιγότερη ποσότητα – καλύτερη ποιότητα – πιο δυναμική προώθηση.
Χρειάζεται ανασύσταση του Δημόσιου Αγροτικού Συμβούλου. Όχι για να δίνει χαρτιά, αλλά για να πηγαίνει στο χωράφι και να λέει «μην ποτίζεις τώρα, σπείρε αυτό, κοστολόγησε έτσι, τυποποίησε έτσι».
Χρειάζεται αγροτική παιδεία στα σχολεία της υπαίθρου. Να μάθει ο 16χρονος τι είναι το ph του εδάφους, πώς γίνεται η λίπανση, πώς φτιάχνεται μια ετικέτα, πώς συντάσσεται μια τιμολογιακή πολιτική.
Και χρειαζόμαστε και σεβασμό
Γιατί ακόμα κι αν υπάρχουν κάποιοι που πείραξαν στρέμματα και πήραν παραπάνω, η πλειοψηφία των ανθρώπων του χωραφιού δεν είναι κομπιναδόροι. Είναι εργάτες της γης, μοναχικοί, σιωπηλοί, περήφανοι. Κουβαλούν την Ελλάδα στην πλάτη – με τον ιδρώτα, τα χέρια, την αϋπνία και την ελπίδα ότι του χρόνου θα πάει καλύτερα.
Δεν ζητούν θαύματα. Ζητούν κατευθύνσεις, υποδομές, δίκαιη αγορά και λίγη πίστη. Να ξέρουν ότι κάποιος στο γραφείο του ΥΠΑΑΤ δεν τους βλέπει σαν excel ή σαν πρόβλημα, αλλά σαν λύση. Γιατί χωρίς γεωργία και κτηνοτροφία, ούτε ανάπτυξη υπάρχει, ούτε εθνική αντοχή, ούτε πολιτισμός.
Μπορεί η Ελλάδα να ζει σήμερα με τον τουρισμό και την υπηρεσία. Αλλά όταν σφίγγουν οι καιροί, στο ψωμί και στο γάλα επιστρέφεις. Κι αυτά δεν τα παράγουν ούτε τα Airbnb ούτε τα PowerPoint. Τα παράγει εκείνος που ξυπνά πριν φέξει για να δει αν το λάστιχο στάζει, αν η γίδα γέννησε, αν το τρακτέρ παίρνει μπρος.
Αυτός αξίζει να ακούσει επιτέλους την αλήθεια, όχι άλλη γενικολογία. Πες του τι να κάνει. Πες του πού θα το πουλήσει. Και κυρίως, πήγαινε δίπλα του.
