Δημοσιεύτηκε στην έντυπη εφημερίδα Today Press
Γράφει η Ολυμπία Νικολοπούλου, δικηγόρος Αθηνών
Η προστασία των προσωπικών δεδομένων έχει αναδειχθεί σε θεμελιώδη αξία του νομικού μας πολιτισμού, με ιδιαίτερη βαρύτητα στην εποχή της αδιάκοπης ροής πληροφορίας. Στην Ελλάδα, το ζήτημα καθορίζεται από ένα τριπλό πλαίσιο: το Σύνταγμα, τον Γενικό Κανονισμό Προστασίας Δεδομένων (GDPR) και τον Ν. 4624/2019. Ωστόσο, η πρακτική των μέσων ενημέρωσης δείχνει συχνά ασυνέπεια. Άλλοτε αγνοούνται οι νομικές απαγορεύσεις και άλλοτε τηρούνται, ανάλογα με την πολιτική ή εμπορική συγκυρία.
Με την αφορμή πρόσφατων περιπτώσεων θα εξετάσουμε τη διαφορά διάφορων πρακτικών.
Το νομικό πλαίσιο προστασίας προσωπικών δεδομένων
Η προστασία των προσωπικών δεδομένων δεν είναι απλώς ευρωπαϊκή υποχρέωση, αλλά και συνταγματικό δικαίωμα στην Ελλάδα. Το άρθρο 9Α του Συντάγματος κατοχυρώνει ρητά ότι κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να προστατεύονται οι πληροφορίες που τον αφορούν. Από την άλλη, το άρθρο 14Σ προστατεύει την ελευθερία του Τύπου και το δικαίωμα του κοινού να ενημερώνεται.
Αυτά τα δύο δικαιώματα συχνά συγκρούονται: από τη μία το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα, από την άλλη το δικαίωμα στην πληροφόρηση. Το Σύνταγμα δεν δίνει απόλυτη προτεραιότητα σε κανένα από τα δύο και επιδιώκει κάθε φορά να γίνεται μια στάθμιση, ανάλογα με το αν η δημοσιοποίηση υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον ή απλώς τον εντυπωσιασμό.
Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων-GDPR
Ο GDPR ορίζει ότι προσωπικό δεδομένο είναι κάθε πληροφορία που μπορεί να ταυτοποιήσει κάποιον άνθρωπο. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι «ευαίσθητες κατηγορίες δεδομένων», όπως τα δεδομένα υγείας, για τα οποία η δημοσιοποίηση απαγορεύεται καταρχήν. Το ίδιο ισχύει και για πληροφορίες που σχετίζονται με ποινικές διώξεις ή καταδίκες, οι οποίες υπόκεινται σε αυστηρούς περιορισμούς και μπορούν να δημοσιοποιηθούν μόνο υπό τον έλεγχο αρμόδιας δημόσιας αρχής.
Ο Ν. 4624/2019 εξειδικεύει το ευρωπαϊκό πλαίσιο και προβλέπει ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να γίνουν εξαιρέσεις υπέρ της ελευθερίας της έκφρασης και της πληροφόρησης, υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχει σαφές δημόσιο ενδιαφέρον και τηρείται η αρχή της αναλογικότητας. Την τήρηση των κανόνων εποπτεύει η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ).
Ελευθερία του Τύπου και δημόσιο ενδιαφέρον
Ο GDPR αναγνωρίζει ότι για λόγους δημοσιογραφίας και ελευθερίας του Τύπου μπορεί να γίνει απόκλιση από τις αυστηρές ρυθμίσεις. Όμως, αυτό δικαιολογείται μόνο όταν υπάρχει προφανές δημόσιο ενδιαφέρον και η ταυτότητα του προσώπου είναι ουσιώδης για την κατανόηση του γεγονότος.
Η πρόσφατη περίπτωση του γνωστού τραγουδιστή
Στην περίπτωση του γνωστού καλλιτέχνη, δημοσιεύθηκαν εκτενή ρεπορτάζ σχετικά με την υγεία του και την εισαγωγή του σε ψυχιατρική κλινική. Εδώ όμως μιλάμε για ευαίσθητα δεδομένα υγείας, τα οποία ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας Δεδομένων (GDPR) προστατεύει αυστηρά. Η δημοσιοποίησή τους επιτρέπεται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, όπως με τη ρητή συναίνεση του ίδιου ή για σοβαρό λόγο δημοσίου συμφέροντος. Κανένα από τα δύο δεν φαινόταν να ισχύει εδώ. Συνεπώς, η κάλυψη αυτή κινήθηκε εκτός του πλαισίου που θέτει ο νόμος και περισσότερο εξυπηρέτησε τον εντυπωσιασμό παρά την ενημέρωση.
Η περίπτωση του υιού γνωστού τραγουδιστή και δημιουργού
Σε διαφορετικό περιστατικό, τα ΜΜΕ ασχολήθηκαν με τον γιο του επίσης γνωστού τραγουδιστή Σωκράτη Μάλαμα, δίνοντας στη δημοσιότητα πληροφορίες για ποινική του εμπλοκή. Ωστόσο, εδώ το πρόσωπο δεν είναι δημόσιος λειτουργός ούτε πολιτικό πρόσωπο, αλλά απλώς συγγενής καλλιτέχνη. Ο GDPR (άρθρο 10) προβλέπει αυξημένη προστασία για δεδομένα που αφορούν ποινικά αδικήματα διότι η αποκάλυψη στοιχείων ταυτότητας δεν εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον, αλλά απλώς την περιέργεια του κοινού. Άρα και εδώ υπήρξε παραβίαση της αναλογικότητας που επιβάλλει ο νόμος και η δημοσιοποίηση ήταν νομικά προβληματική.
Συναυλία μνήμης στο Καλλιμάρμαρο Στάδιο για τους 57 νεκρούς της σύγκρουσης των αμαξοστοιχιών στα Τέμπη, Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 2024. Την συναυλία διοργάνωσε ο σύλλογος συγγενών θυμάτων του σιδηροδρομικού δυστυχήματος στα Τέμπη πρόεδρος του οποίου είναι η Μαρία Καρυστιανού. Στη συναυλία συμμετείχαν αφιλοκερδώς οι Θανάσης Παπακωνσταντίνου, Τάνια Τσανακλίδου, Σωκράτης Μάλαμας, Φοίβος Δεληβοριάς και Κοινοί Θνητοί.
(ΤΑΤΙΑΝΑ ΜΠΟΛΑΡΗ/EUROKINISSI)
Η περίπτωση των υιών εν ενεργεία υπουργού
Σε άλλο περιστατικό, που αφορούσε υιούς εν ενεργεία υπουργού, τα μέσα ενημέρωσης κινήθηκαν πιο προσεκτικά: δεν έδωσαν ονόματα ούτε φωτογραφίες, περιορίστηκαν να μιλήσουν γενικά για «συγγενικά πρόσωπα υπουργού». Με τον τρόπο αυτό, ενημέρωσαν το κοινό για ένα γεγονός με πολιτική διάσταση, αλλά χωρίς να αποκαλύψουν προσωπικά δεδομένα. Αυτή η πρακτική ήταν περισσότερο σύμφωνη με τον GDPR και τον ελληνικό εφαρμοστικό νόμο (Ν. 4624/2019), οι οποίοι επιβάλλουν προστασία στα στοιχεία ταυτότητας όταν δεν υπάρχει προφανές δημόσιο συμφέρον.
Η προβληματική της ασυνέπειας
Το αποτέλεσμα είναι μια πρακτική που μοιάζει επιλεκτική και συγκεκριμένα άλλοτε η δημοσιότητα αγνοεί το νομικό πλαίσιο, άλλοτε το σέβεται, ανάλογα με πολιτικές και επικοινωνιακές σκοπιμότητες.
Η προστασία προσωπικών δεδομένων δεν είναι «επιλογή» των μέσων, αλλά νομική υποχρέωση. Ο GDPR και ο Ν. 4624/2019 επιβάλλουν αυστηρούς περιορισμούς στη δημοσιοποίηση στοιχείων που αφορούν υγεία και ποινικά αδικήματα. Η ιδιότητα του «δημοσίου προσώπου» μπορεί να δικαιολογεί κάποιες εξαιρέσεις, αλλά δεν νομιμοποιεί τη γενικευμένη έκθεση τρίτων.
Η ελληνική πραγματικότητα δείχνει πως χρειαζόμαστε πιο αυστηρή εποπτεία από την Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και περισσότερη αυτορρύθμιση από τα ΜΜΕ. Μόνο έτσι θα διασφαλιστεί μια ισορροπία ανάμεσα στην ελευθερία της πληροφόρησης και την προστασία της ιδιωτικότητας, χωρίς «δύο μέτρα και δύο σταθμά».
